Aan het bureau: Susan van Eyck over haar schrijfproces

Ontdek het schrijfproces van Susan van Eyck: van inspiratie tot personages en de geheimen achter haar verhalen.

Wat gebeurt er allemaal vóórdat een boek in de winkel ligt? Achter elk verhaal schuilt een proces vol inspiratie, twijfels, herschrijven en onverwachte vondsten. Deze keer stappen we in de schrijverswereld van Susan van Eyck. Hoe begint zij aan een nieuw verhaal? Wat doet ze als de woorden even niet willen komen? En hoe zorgt ze ervoor dat haar personages écht gaan leven? Ze deelt haar persoonlijke aanpak, schrijfgeheimen en valkuilen. Nieuwsgierig? Lees snel verder!

Het begin van elk verhaal: inspiratie

Waar haal je meestal je inspiratie vandaan?

‘Dat kan van alles zijn, soms een gesprek met iemand, soms een krantenartikel of iets wat ik op internet lees. Soms via een ander verhaal dat ik al geschreven heb.’

Heb je vaste plekken waar je naartoe gaat om inspiratie op te doen?

‘Niet per se, maar als iets op een bepaalde bestaande plaats speelt dan kan het wel helpen om daar rond te lopen en de sfeer te voelen. Het dorp waar Een vriendin van vroeger zich afspeelt wordt niet bij naam genoemd, maar ik weet zelf wel welk dorp het is en ik kom daar dan soms op plekken waarvan ik denk: daar zouden ze wonen, daar was het dorpsschooltje, daar is de dokterspraktijk.’

Komt inspiratie vanzelf, of moet je er bewust naar op zoek?

‘Soms krijg ik vanzelf een idee, maar ik ga er ook weleens voor zitten om iets nieuws te bedenken. Dat eerste brainstormproces is altijd heel leuk, zeker als je voelt dat je iets hebt wat werkt.’

Heb je ooit een droom gehad die leidde tot een boekidee?

‘Niet vaak, daarvoor zijn dromen meestal te onlogisch. Ik heb wel zo’n terugkerende droom dat ik opeens terug moet naar de middelbare school en daar heb ik weleens een verhaalidee op gebaseerd, maar het is er nooit van gekomen om dat uit te werken.’

Hoe weet je of een idee de moeite waard is om een boek van te maken?

‘Dat moet gewoon blijken. Sommige ideeën vallen al heel snel af, maar ik ben ook vaak genoeg ergens aan begonnen, een heel eind gekomen en dat het geen werkbaar plan bleek te zijn. Het komt ook voor dat ik ergens aan begin, het niet afmaak en het dan later weer oppak. Soms is er wat meer tijd nodig om te zien wat er nog aan scheelt. In die gevallen begin ik meestal wel helemaal opnieuw met schrijven, zelfs als ik al heel ver was. Of iets werkt of niet is dus nog best ingewikkeld.’

Wat is het eerste wat je opschrijft als je aan een nieuw boek begint?

‘Eerst schrijf ik kort het idee op, zo lang als de tekst op de achterkant van een boek. Dan ga ik dat uitwerken. Daarna ga ik het scène voor scène beschrijven en tot slot maak ik die beschrijvingen weer langer. Dat ga ik dan uitwerken tot de daadwerkelijke scènes. De personages denk ik ook wel uit, maar meestal doe ik dat alleen in mijn hoofd. Ik heb niet hele dossiers van iedereen. Vroeger deed ik dat wel, maar daar kon ik me nog weleens helemaal in verliezen en generaties teruggaan in het beschrijven van de achtergronden.’

Het schrijfproces

Hoe kwam je op het idee voor dit boek?

‘Eigenlijk was dit zo’n voorbeeld van zo’n té uitgebreide achtergrond van een personage: oorspronkelijk had ik dit bedacht als achtergrondverhaal van de oma van het hoofdpersonage in een heel ander verhaal waaraan ik werkte. Ik merkte dat dat verhaal op een gegeven moment te veel thema’s en verhaallijnen had en bovendien dat ik er nog niet klaar voor was om dat boek uit te werken, maar dat ik die verhaallijn een mooi gegeven vond voor een op zichzelf staand boek. Later kwamen daar invloeden bij van een ander verhaalidee dat ik had, waardoor het net weer een tikkeltje anders werd.’

Begin je met een volledig uitgewerkt plot, of ontdek je het verhaal gaandeweg?

‘Voor ik echt ga schrijven, heb ik alles helemaal uitgewerkt, maar dat wil niet zeggen dat alles vaststaat en er niets meer aan kan veranderen. Ik kan vrij makkelijk besluiten opnieuw te beginnen, en ook in de redactiefase is nog heel veel mogelijk.’

Hoe ga je om met onverwachte wendingen die zich tijdens het schrijven aandienen?

‘Als het nodig is, moet je ingrijpen en soms heel veel herschrijven. Als je jezelf in allerlei bochten wringt om dingen in je bestaande verhaal in te passen die eigenlijk niet logisch zijn, gaan lezers dat zien.’

Waar schrijf je het liefste? Heb je een eigen plekje of ga je juist de deur uit?

‘Meestal schrijf ik gewoon aan de eettafel.’

Wat doe je als je vastloopt in je verhaal?

‘Vaak is dat een teken dat er iets in het verhaal niet klopt of onlogisch is, dus dat moet ik dan achterhalen, al dan niet met de hulp van mijn redacteur Sabrina. Soms heeft het niets met het verhaal te maken, dan spelen er andere dingen in mijn leven waardoor schrijven even minder lekker gaat. Meestal is het overigens het eerste, want ook als ik niet lekker in mijn vel zit, is schrijven juist een fijne afleiding.’

Hoe weet je wanneer een boek echt ‘af’ is?

‘Dat is een heel geleidelijk proces, van ‘dit is de ruwe eerste versie en er gaat nog enorm aan gesleuteld worden’ tot de laatste kleine correcties. Waar in dat proces voelt het als ‘af’? Ik denk gewoon als het naar de drukker is en er echt niets meer aan veranderd kan worden.’

Personages en verhalen

Hoe bedenk je je personages? Begin je met hun persoonlijkheid of hun achtergrond?

‘Meestal begin ik met hun achtergrond: de gezinssituatie, hun vrienden, wat ze hebben meegemaakt. Hun persoonlijkheid wordt ook deels daardoor gevormd. Voor een groot deel komt het ook wel tijdens het schrijven. Soms komt een personage minder goed uit de verf dan ik zou willen. Mijn redacteur heeft daar altijd een heel scherp oog voor. Daar valt altijd wel iets aan bij te schaven.’

Heb je ooit een personage gebaseerd op iemand die je kent?

‘Ik heb dat vroeger weleens gedaan, maar nu doe ik dat eigenlijk niet meer. Er zullen soms wel trekjes van mensen die ik ken verwerkt zijn in personages, maar dat doe ik niet heel bewust.’

Welke emoties of thema’s inspireren je het meest om over te schrijven?

‘Ik schrijf het liefst over wat zwaardere thema’s, zoals verlies, verraad, dilemma’s in vriendschap. En dan ook over de bijbehorende emoties, dus bijvoorbeeld rouw, vertwijfeling, kwaadheid.’

Wat inspireert je bij het bedenken van de setting van je verhalen?

‘Meestal gebruik ik bestaande locaties en dan doe ik ook veel research, maar het kan ook wel prettig zijn om een fictief dorp te bedenken om iets meer vrijheid te hebben. Al moet de omgeving van die plaats dan wel weer kloppen, ik moet zelf weten waar het ongeveer ligt.’

Hoe belangrijk is je eigen leven en ervaring in wat je schrijft?

‘In Een vriendin van vroeger spelen eigen ervaringen niet heel direct een rol, soms zijdelings, zoals hoe Benard Elses vertrouwen probeert te winnen om haar ervan te overtuigen mee te werken. Daarbij heb ik wel geput uit een ervaring die uiteraard inhoudelijk anders was, maar waar het patroon overeenkwam, van hoe een ouder persoon probeert een jonger persoon in te pakken en intussen andere bedoelingen heeft.’

Heb je ooit spijt gehad van een verhaallijn of een beslissing die je een personage liet maken?

‘Niet zozeer van een verhaallijn, in het redactieproces is tijd en goede begeleiding genoeg om dat allemaal goed te overdenken, maar mijn personages maken weleens dingen mee die je niemand zou gunnen en dat voelt soms wel hard. Dan moet ik mezelf er echt aan herinneren dat ze alleen maar in mijn hoofd bestaan en ze die dingen niet echt hoeven mee te maken. Als ik dat niet kon loskoppelen, als ik me niet zou vasthouden aan het feit dat het allemaal verzonnen is en dat het niet echt levende personen zijn, dan zou ik die dingen niet kunnen schrijven.’

Welk personage was het lastigst om te schrijven en waarom?

‘Benard, omdat hij een heel onbetrouwbare kant heeft, maar tegelijkertijd ook het goede probeert te doen. Hij heeft heel erg twee kanten: in de grote tweedeling van goed en kwaad staat hij aan de goede kant, maar daarbinnen doet hij iets wat absoluut verwerpelijk is. Dat maakt hem interessant, maar ook gecompliceerd.’

De dagelijkse schrijfgewoonten van Susan van Eyck

Heb je een vaste schrijftijd of -plek?

‘Meestal schrijf ik gewoon aan de eettafel in de kamer. Vroeger ging ik vaak met mijn laptop in een koffietentje zitten om er even uit te zijn en rustig te kunnen schrijven, maar dat doe ik nu eigenlijk minder vaak. Dat maakt het namelijk meer een onderneming die ik vooraf moet plannen: minstens anderhalf uur vrijmaken, spullen pakken, erheen fietsen. Daar wil ik juist vanaf, ik wil gewoon spontaan tot schrijven komen. Ik schrijf ook niet overal, ik ben niet iemand die in de trein of in het bos opeens een notitieblok tevoorschijn haalt en gaat schrijven. Brainstormen kan dan weer wel overal.’

Hoeveel woorden probeer je per dag of per week te schrijven?

‘Dat verschilt heel erg. Soms is het maar heel weinig, maar de eerste ruwe versie van Een vriendin van vroeger heb ik in een week geschreven, dus ik kan ook heel productief zijn. Die was overigens nog wel veel beknopter en minder gedetailleerd dan de uiteindelijke versie. Ik denk dat die versie uit zo’n twintigduizend woorden bestond.’

Wat helpt jou om in de juiste schrijfflow te komen?

‘Het helpt mij juist om het idee los te laten dat je echt een speciaal moment moet hebben om te schrijven waarop alles klopt, dat het altijd een uitgebreide schrijfsessie moet zijn, enzovoort. Er mag ook gewoon een spontaan moment zijn waarin ik weliswaar maar een kwartier heb en een heel klein stukje verder kan komen, maar wel gewoon in de stemming ben om dat te doen. In mijn ogen is het geen kwestie van in de flow komen, maar in de flow blíjven door het gewoon te doen wanneer het uitkomt.’

Schrijf je liever in stilte of met muziek op de achtergrond?

‘Sowieso is stilte geen eis. Bij ons thuis is het vaak een herrie. Ik heb een zoon met een verstandelijke beperking die echt nooit stil is en ik schrijf ook gewoon als hij thuis is. Muziek draaien kan, maar hoeft niet per se. Wel heb ik altijd liedjes die bij een verhaal horen, maar die beluister ik eerder als ik buiten ben en aan het nadenken ben over het verhaal.’